Ημ/νία: 23/02/2016

Επιδημική διάρροια των χοίρων (PED)

Επιδημική διάρροια των χοίρων (PED)

Αναδρομή στην ιστορία

Η επιδημική διάρροια των χοίρων (ΕΔΧ) είναι μια ιδιαίτερα μολυσματική νόσος που προκαλείται από έναν κορωναϊό. Εκδηλώνεται κλινικά με οξεία, υδαρή διάρροια των χοίρων όλων των ηλικιών αν και τα πιο έντονα συμπτώματα παρατηρήθηκαν σε χοιρίδια ηλικίας μικρότερης των 15 ημερών. Στα χοιρίδια αυτά η διάρροια οδηγεί σε εντονότατη αφυδάτωση και τελικά σε θάνατο, με ποσοστά θνητότητας που μπορούν να προσεγγίσουν το 100%.
Αν και τα πρώτα κλινικά περιστατικά αναφέρθηκαν σε εκτροφές του Βελγίου και της Μ. Βρετανίας ήδη από τις αρχές της δεκαετίας του ‘70, η απομόνωση και ο χαρακτηρισμός του ιού που προκαλεί την ΕΔΧ έγινε το 1978. Η ακόλουθη ορολογική εξέταση ορών για τον εντοπισμό αντισωμάτων κατά του ιού σε δείγματα που είχαν συλλεχθεί από χοιρομητέρες πριν το 1971, έδωσε αρνητικά αποτελέσματα. Μέχρι σήμερα λοιπόν, δεν εξακριβώθηκε η πηγή προέλευσης των πρώτων αυτών περιστατικών σε εκτροφές της Ευρώπης. Μετά τις πρώτες επιδημίες στις εκτροφές του Βελγίου και της Μ. Βρετανίας ο ιός εξαπλώθηκε προκαλώντας επιδημίες, κατά τη διάρκεια των δεκαετιών του ‘70 και του ’80, σε εκτροφές της Ολλανδίας, της Γερμανίας, της Ουγγαρίας, της Βουλγαρίας, της Γαλλίας και της Ισπανίας. Για άγνωστους λόγους οι επιδημίες ΕΔΧ μειώθηκαν απότομα στην δεκαετία του ’90 και τα επόμενα χρόνια. Στα χρόνια αυτά καταγράφηκαν μόνο σποραδικά περιστατικά επιδημιών σε εκτροφές της Ισπανίας, της Ουγγαρίας, της Τσεχίας και της Μ. Βρετανίας στα οποία η θνητότητα των χοιριδίων δεν ήταν ιδιαίτερα μεγάλη. Το χειμώνα του 2005-06 σημειώθηκε μια σημαντική επιδημία ΕΔΧ σε εκτροφές της Β. Ιταλίας με την θνητότητα των χοιριδίων πριν τον απογαλακτισμό να φθάνει περί το 35%. Τα επόμενα χρόνια σποραδικά περιστατικά εκτροφών με σχετικά ήπιες σε σχέση με τη θνητότητα επιδημίες ΕΔΧ αναφέρθηκαν στη Γερμανία, την Ολλανδία, το Βέλγιο, τη Γαλλία και την Ουκρανία.
Αντίθετα με την Ευρώπη, η ΕΔΧ αποτελεί για περισσότερα από 30 χρόνια σημαντικότατο και συχνότατο αίτιο επιδημιών διάρροιας σε εκτροφές της Ασίας. Αν και οι πρώτες επιδημίες διάρροιας αναφέρθηκαν σε εκτροφές της Κίνας ήδη από το 1973 ο ιός της ΕΔΧ απομονώθηκε και χαρακτηρίστηκε το 1983 τόσο στην Κίνα όσο και στην Ιαπωνία. Στην επόμενη δεκαετία, επιδημίες καταγράφηκαν σε εκτροφές των γειτονικών χωρών όπως της Ν. Κορέας, της Ταϊλάνδης, των Φιλιππίνων και, την επόμενη δεκαετία, της Ταϊβάν και του Βιετνάμ. Λόγω της μεγάλης εξάπλωσης και σημαντικότητας του ιού για την Ασία, αναπτύχθηκαν αδρανοποιημένα και ζωντανά (μειωμένης λοιμογόνου δύναμης) εμβόλια που χρησιμοποιούνται στις εκτροφές της περιοχής με αποδεκτή αλλά όχι μεγάλη αποτελεσματικότητα. Παρά την πολύχρονη κυκλοφορία του ιού μεταξύ των εκτροφών και τη διαδεδομένη χρήση εμβολίων, το φθινόπωρο του 2010 εκδηλώθηκε μια εντονότατη επιδημία ΕΔΧ σε εκτροφές της Ν. Κίνας, που εξαπλώθηκε γρήγορα τόσο εντός της χώρας όσο και σε γειτονικές χώρες, με θνητότητα των χοιριδίων που κυμαίνονταν από 50 μέχρι 90%. Αν και τα επιστημονικά δεδομένα που δημοσιεύτηκαν είναι ελλειπή, η επιδημία αποδόθηκε σε μεταλλαγμένο νέο στέλεχος του ιού της ΕΔΧ με παθογενετικότητα πολύ υψηλότερη αυτών που κυκλοφορούσαν στον πληθυσμό χοίρων της περιοχής πριν από αυτήν.
Τον Απρίλιο του 2013, οι πρώτες επιδημίες ΕΔΧ καταγράφηκαν σε εκτροφές της πολιτείας του Ohio των ΗΠΑ. Η λοίμωξη εξαπλώθηκε ταχύτατα μέσα στη χώρα και ένα μόλις χρόνο μετά είχαν καταγραφεί επιδημίες σε περισσότερες από 5000 (πέντε χιλιάδες) εκτροφές 25 πολιτειών. Την ίδια περίοδο επιδημίες ΕΔΧ καταγράφηκαν και σε άλλες χώρες της Αμερικανικής ηπείρου όπως το Μεξικό, το Περού, ο Καναδάς, η Κολομβία και ο Ισημερινός.
Πηγές μόλυνσης και τρόποι μετάδοσης
Η μετάδοση της μόλυνσης με τον ιό της ΕΔΧ μεταξύ των ζώων γίνεται με την κατάποση μολυσμένων κοπράνων από ευαίσθητα ζώα. Η απέκκριση του ιού στα κόπρανα των μολυσμένων ζώων ξεκινά 24 με 48 ώρες μετά τη μόλυνση και συνήθως συνεχίζεται για 7 με 10 ημέρες, αν και έχει διαπιστωθεί απέκκριση του ιού στα κόπρανα μολυσμένων ζώων για 36 εβδομάδες. Η μετάδοσή του διευκολύνεται από τα υψηλά επίπεδα ιού στα κόπρανα των ζώων που τον απεκκρίνουν και την πολύ χαμηλή απαιτούμενη δόση ιού για τη μόλυνση των ευαίσθητων ζώων. Διευκολύνεται επίσης από τη μεγάλη ανθεκτικότητα του ιού στο εξωτερικό περιβάλλον. Eπιβιώνει σε κόπρανα σε θερμοκρασίες μικρότερες των 5 oC για τουλάχιστον 28 ημέρες και για τουλάχιστον 7 ημέρες σε μολυσμένη με κόπρανα τροφή σε θερμοκρασία 25 οC. Η διάρκεια επιβίωσής του σε κόπρανα μειώνεται σημαντικά με την αύξηση της θερμοκρασίας. Η παρατεταμένη επιβίωση του ιού στα μολυσμένα κόπρανα βοηθάει την έμμεση μετάδοση της ΕΔΧ μεταξύ εκτροφών μέσω μολυσμένων οχημάτων, ρούχων και υποδημάτων.
Η γενετική ανάλυση των στελεχών του ιού που απομονώθηκαν από εκτροφές των ΗΠΑ στην τελευταία επιδημία ανέδειξε μεγάλη συγγένεια με στελέχη που κυκλοφορούσαν μεταξύ των χοίρων της Κίνας. Όμως, δεν διαπιστώθηκε ο τρόπος που «ταξίδεψε» ο ιός της ΕΔΧ από την Κίνα στις ΗΠΑ. Η ταχύτατη μετάδοση του ιού μεταξύ των εκτροφών στις ΗΠΑ ανέδειξε ως πιθανή την αερογενή μετάδοση μέσω μολυσμένης με κόπρανα σκόνης σε σχετικά μικρές αποστάσεις. Η αερογενής μετάδοση επιτεύχθηκε πειραματικά αλλά δεν αποδείχθηκε ότι ήταν υπεύθυνη για επιδημίες σε εκτροφές των ΗΠΑ. Μέχρι σήμερα είναι γνωστό ότι ο ιός δεν πολλαπλασιάζεται σε άλλα ζώα εκτός των χοίρων και γι αυτό δεν ενοχοποιήθηκαν ως φορείς της ΕΔΧ σπουργίτια ή τρωκτικά. Βέβαια ο ρόλος αυτών και των εντόμων ως μηχανικών μεταφορέων μολυσμένων κοπράνων που διασπείρουν τη μόλυνση μεταξύ σχετικά κοντινών εκτροφών είναι πιθανότατος. Με ειδικές μοριακές τεχνικές βρέθηκαν γενετικά υπολείμματα του ιού σε σπέρμα κάπρων αλλά δεν ήταν δυνατή η μόλυνση ζώων με αυτό το σπέρμα ούτε και εξακριβώθηκε εάν η εύρεση υπολειμμάτων του ιού οφείλονταν σε επιμόλυνση του σπέρματος με μολυσμένα κόπρανα.
Ο ρόλος του αποξηραμένου πλάσματος αίματος χοίρων, που συχνότατα χρησιμοποιείται ως πρώτη ύλη στη διαμόρφωση σύνθετων σιτηρεσίων θηλασμού-απογαλακτισμού, ως μέσου μετάδοσης του ιού μεταξύ των εκτροφών των ΗΠΑ διερευνήθηκε λεπτομερειακά. Πειραματικές μελέτες έδειξαν ότι η διαδικασία αποξήρανσης με εκνέφωση (spray) σε θερμοκρασίες μεγαλύτερες των 80 οC είναι επαρκής για την αδρανοποίηση του ιού. Σε άλλη πειραματική μελέτη, δεν απομονώθηκε ο ιός της ΕΔΧ ή γενετικά υπολείμματά του, δεν εμφανίστηκαν κλινικά συμπτώματα ούτε και αντισώματα σε χοιρίδια που τράφηκαν με τροφή που περιείχε 50 κιλά στον τόνο αποξηραμένο πλάσμα στο οποίο είχαν βρεθεί γενετικά υπολείμματα του ιού. Τα πειραματικά δεδομένα ενισχύονται από το γεγονός ότι παρά την ευρεία χρήση αποξηραμένου πλάσματος από μολυσμένους χοίρους των ΗΠΑ στη διατροφή χοιριδίων στη Βραζιλία και τον Δ. Καναδά δεν εμφανίστηκαν κρούσματα ΕΔΧ στις εκτροφές αυτών των περιοχών. Τέλος, πρόσφατη μελέτη που υπολόγισε την επικινδυνότητα (πιθανότητα/ρίσκο) εισαγωγής του ιού της ΕΔΧ στη Δανία μέσω της χρήσης στις ζωοτροφές πλάσματος αίματος χοίρων, κατέληξε ότι με βάση τον σύγχρονο τρόπο παραγωγής και αποθήκευσης του εμπορικού προϊόντος αναμένεται μόλις 1 περιστατικό ΕΔΧ οφειλόμενο στην κατανάλωση αποξηραμένου πλάσματος κάθε 500 χρόνια.

Κλινικά συμπτώματα

Η έντονη υδαρής διάρροια διάρκειας περίπου μιας εβδομάδας, που είναι το κυρίαρχο κλινικό σύμπτωμα της ΕΔΧ, προέρχεται από τον πολλαπλασιασμό του ιού της ΕΔΧ εντός των κυττάρων του βλεννογόνου του λεπτού εντέρου, την καταστροφή των κυττάρων αυτών, την επακόλουθη σύμπτυξη («κόντεμα») των εντερικών λαχνών που τελικά οδηγεί σε μείωση της δυνατότητας απορρόφησης θρεπτικών συστατικών και της ενζυματικής λειτουργίας του εντέρου. Επιπλέον, παρατηρούνται ανορεξία, πυρετός και εμετός σε κάποια από τα προσβεβλημένα ζώα. Τα συμπτώματα εμφανίζονται σε ζώα όλων των ηλικιών, είναι όμως ιδιαίτερα έντονα και οδηγούν στον θάνατο, λόγω αφυδάτωσης, ιδιαίτερα χοιρίδια ηλικίας μέχρι μιας εβδομάδας.
Η θνητότητα κατά τη διάρκεια επιδημιών ΕΔΧ σε εκτροφές που εκτίθενται για πρώτη φορά στη μόλυνση διαφέρει με την ηλικία των χοίρων. Μπορεί να ανέλθει στο 80-100% των θηλαζόντων χοιριδίων ηλικίας μέχρι μιας εβδομάδας ενώ μεταξύ των απογαλακτισθέντων χοιριδίων συνηθέστερα κυμαίνεται μεταξύ 1 έως 3%. Σε μεγαλύτερης ηλικίας χοίρους, πάχυνσης ή αναπαραγωγής, η θνητότητα είναι μηδαμινή ή μηδενική. Μετά την πάροδο του πρώτου χρονικού διαστήματος της επιδημικής εμφάνισης της νόσου στην εκτροφή, η διάρκεια του οποίου ποικίλλει ανά εκτροφή, τα κλινικά συμπτώματα συνήθως περιορίζονται μεταξύ των απογαλακτισθέντων χοιριδίων ηλικίας 4-8 εβδομάδων και των νεαρών χοιρομητέρων αντικατάστασης που δεν μολύνθηκαν κατά την ανάπτυξή τους.
Όπως προαναφέρθηκε η ένταση των κλινικών συμπτωμάτων εξαρτάται από τον εάν η εκτροφή εκτίθεται για πρώτη φορά στον ιό και από την παθογενετικότητα («σφοδρότητα») του υπεύθυνου στελέχους. Στην πρόσφατη σφοδρότατη επιδημία στις ΗΠΑ, χαρακτηρίστηκαν, με γενετικές μεθόδους, τουλάχιστον δύο ομάδες στελεχών με γενετικές παραλλαγές. Στην πρώτη ομάδα, περιλαμβάνονταν στελέχη με υψηλή παθογενετικότητα παρόμοια με αυτά που είχαν απομονωθεί από επιδημίες που καταγράφηκαν σε ασιατικές χώρες μετά το 2010. Στην δεύτερη ομάδα, περιλαμβάνονταν στελέχη που είχαν την γενετική παραλλαγή S INDEL και προκαλούσαν ηπιότερες επιδημίες. Το στέλεχος του ιού (με κωδικό CV777) που συχνότερα απομονώθηκε από επιδημίες ΕΔΧ σε Ευρωπαϊκές εκτροφές έχει την παραλλαγή S INDEL. Όλα τα στελέχη του ιού της ΕΔΧ που απομονώθηκαν το 2014 και 2015 από εκτροφές της Γερμανίας, της Γαλλίας, του Βελγίου, της Ολλανδίας και της Ιταλίας ανήκαν στην ομάδα με την παραλλαγή S INDEL. Εξαίρεση αποτελεί το στέλεχος που απομονώθηκε το 2015 από επιδημία ΕΔΧ σε εκτροφή της Ουκρανίας. Η αλληλουχία των αμινοξέων του γονιδιώματός του ήταν κατά 99,8% όμοια με αυτή στελεχών που προκάλεσαν σφοδρότατες επιδημίες στις ΗΠΑ και σε χώρες της Ασίας. Αυτή η επιδημία ήταν η μόνη μέχρι σήμερα γνωστή στην Ευρώπη που οφείλονταν σε στέλεχος που δεν είχε την παραλλαγή S INDEL. Τέλος, εκτός από την παθογενετικότητα του στελέχους του ιού και το ιστορικό έκθεσης των ζώων της εκτροφής σε αυτό, η ένταση και η διάρκεια των κλινικών συμπτωμάτων επηρεάζεται και από την εφαρμογή βασικών διαχειριστικών κανόνων (π.χ. βιοασφάλεια/υγιεινή εντός της εκτροφής) και την συνύπαρξη άλλων λοιμώξεων που επηρεάζουν τον γαστρεντερικό σωλήνα των ζώων της εκτροφής.

Έλεγχος και πρόληψη

Δεν υπάρχει θεραπευτικό σχήμα για τα ζώα που πάσχουν από ΕΔΧ. Η ενυδάτωση των νεαρών χοιριδίων με χορήγηση διαλύματος ηλεκτρολυτών από το στόμα μπορεί, ως έναν βαθμό, να τα υποστηρίξει ώστε να ξεπεράσουν την έντονη αφυδάτωση και να επιβιώσουν. Στους χοίρους πάχυνσης και αναπαραγωγής, πρέπει να σταματήσει για 12-24 ώρες η χορήγηση τροφής και να δίνεται μόνο άφθονο νερό. Για να αυξηθεί το επίπεδο αντισωμάτων των χοιρομητέρων και να προστατευθούν τα χοιρίδια μέσω της παθητικής ανοσίας που τους προσφέρει το πρωτόγαλα, εφαρμόζεται η έκθεση των εγκύων χοιρομητέρων, δια μέσου της τροφής τους, τουλάχιστον 2 εβδομάδες πριν τον αναμενόμενο τοκετό, σε διαρροϊκά κόπρανα ή/και περιεχόμενο εντέρου νοσούντων/θανόντων χοιριδίων.
Η αύξηση του επιπέδου αντισωμάτων των εγκύων χοιρομητέρων και η συνεπακόλουθη παθητική προστασία των χοιριδίων τους είναι άλλωστε και ο στόχος χρήσης των εμβολίων κατά του ιού της ΕΔΧ που κυκλοφορούν στις χώρες της Ασίας εδώ και αρκετά χρόνια. Μόλις πριν περίπου ένα χρόνο κυκλοφόρησαν δύο εμβόλια στις ΗΠΑ, ένα με βάση ολόκληρο αδρανοποιημένο ιό και ένα υπο-μονάδων του ιού, και γι αυτό δεν υπάρχουν ακόμα πειστικές για την αποτελεσματικότητά τους μελέτες. Η μέχρι σήμερα κλινική εμπειρία είναι θετική για τη χρήση τους με σκοπό την αύξηση του επιπέδου των αντισωμάτων χοιρομητέρων εκτροφών που είχαν προσβληθεί κατά το παρελθόν από την επιδημική νόσο.
Στην Ευρώπη δεν κυκλοφορούν εμβόλια κατά του ιού της ΕΔΧ. Είναι, λοιπόν, μεγάλης σημασίας τα μέτρα πρόληψης που πρέπει να λαμβάνονται για την αποτροπή εισαγωγής του ιού ή νέων στελεχών του ιού σε χώρες, περιοχές ή εκτροφές. Η επιδημιολογική επιτήρηση με καλοσχεδιασμένη στρατηγική χρήση των διαγνωστικών τεχνικών που έχουν αναπτυχθεί αποτελεί την πρώτη ασπίδα προστασίας για τη χώρα και πρέπει να οργανωθεί σε κεντρικό επίπεδο. Εντός της χώρας, για τη διασπορά μεταξύ των εκτροφών, έχει αναδειχθεί από τις πρόσφατες επιδημίες ο σημαντικότατος ρόλος του πλυσίματος και απολύμανσης των φορτηγών μεταφοράς τροφών, πρώτων υλών και ζώων. Δεν πρέπει να επιτρέπεται από τους εκτροφείς η είσοδος φορτηγών που δεν πλύθηκαν και απολυμάνθηκαν με βάση αποδεκτά πρωτόκολλα υγιεινής όπως και να αποφεύγεται η για οποιοδήποτε λόγο είσοδος του προσωπικού της εκτροφής στα φορτηγά αυτά. Επιπλέον, πριν την είσοδο των φορτηγών στο προαύλιο των εκτροφών πρέπει να απολυμαίνονται οι ρόδες τους, οι δε εργαζόμενοι στις εκτροφές που θα βοηθήσουν την φορτο-εκφόρτωση τροφών, πρώτων υλών ή ζώων να χρησιμοποιούν ρούχα και υποδήματα αφιερωμένα μόνο σε αυτές τις εργασίες. Τα ρούχα και τα υποδήματα αυτά θα πλένονται/απολυμαίνονται τακτικότατα. Τα πρωτόκολλα ελέγχου των νεοεισερχομένων σε κάθε εκτροφή ζώων αναπαραγωγής θα πρέπει να περιλάβουν και τον εργαστηριακό έλεγχο αυτών κατά του ιού της ΕΔΧ. Τέλος, η εφαρμογή πρωτοκόλλων βιοασφάλειας εντός των εκτροφών (όλα μέσα/όλα έξω, πλύσιμο/απολύμανση κ.λ.π.) συνεισφέρει αποτελεσματικά στον περιορισμό της εξάπλωσης του ιού εντός της εκτροφής, αν τελικά αυτή μολυνθεί, αλλά και στην πρόληψη εγκατάστασης της ενδημικής μορφής της νόσου σε αυτήν. Ο ιός είναι ευαίσθητος σε πληθώρα απολυμαντικών που έχουν βάση τη γλουταραλδεϋδη, το τεταρτοταγές αμμώνιο, φαινόλες ή ακόμα και το χλώριο. Είναι επίσης ευαίσθητος στη χρήση για το πλύσιμο ζεστού νερού θερμοκρασίας μεγαλύτερης των 60 οC καθώς και στα ειδικά διαλύματα απορρυπαντικών με έντονα αλκαλικό pH>10. Η χρήση των τελευταίων στο πλύσιμο διευρύνει την κατά του ιού δράση των απολυμαντικών που, συνήθως, έχουν περιορισμένη δράση όταν δεν απομακρυνθούν υπολείμματα κοπράνων και άλλων οργανικών/ανόργανων ουσιών από τον προς απολύμανση χώρο. 


Λεοντίδης Λεωνίδας
Κτηνίατρος, Master Προληπτικής Κτηνιατρικής, PhD,
Διπλωματούχος Ευρωπαϊκού Κολλεγίου Κτηνιατρικής Δημόσιας Υγείας/Προληπτικής Κτηνιατρικής
Καθηγητής Κτηνιατρικής Επιδημιολογίας
Τμήμα Κτηνιατρικής Παν/μίου Θεσσαλίας
Διεύθυνση:Τρικάλων 224, 43100 Καρδίτσα
Τηλ.: 24410 66002
Email: [email protected]

Share this:
Πηγή: