Μαρίνα Λισγάρα, Βασίλης Σκαμπαρδώνης, Στέλιος Κουρουπίδης, Λεωνίδας Λεοντίδης Eργαστήριο Επιδημιολογίας, Βιοστατιστικής και Οικονομίας της Υγείας των Ζώων, Τμήμα Κτηνιατρικής Παν/μίου Θεσσαλίας, Τρικάλων 224, 43100 Καρδίτσα.
Οι αλλοιώσεις των χηλών των χοιρομητέρων είναι σημαντική αιτία κινητικών διαταραχών1. Η χωλότητα είναι ένας δείκτης ευζωίας του ζώου2 ο οποίος, από οικονομική άποψη, μειώνει την παραγωγικότητα της μονάδας μειώνοντας τη μακροζωία των χοιρομητέρων και τον αριθμό των χοίρων που παράγονται ανά χοιρομητέρα ανά έτος, αυξάνει το ποσοστό ακούσιας απομάκρυνσης και τα έξοδα θεραπείας ή αντικατάστασης των χοιρομητέρων και τελικά μειώνει τον αριθμό των χοίρων που φθάνουν στη σφαγή.3,4,5 Σε μελέτες που διεξήχθησαν σε σύγχρονες εκτροφές στις ΗΠΑ και το Βέλγιο σχεδόν κάθε χοιρομητέρα είχε αλλοιώσεις των χηλών σε τουλάχιστον ένα πόδι.6,7 Ωστόσο, δεν εμφανίζουν όλες αυτές οι χοιρομητέρες χωλότητα. Περίπου το 5 έως 20 τοις εκατό των περιστατικών χωλότητας μπορεί να αποδοθούν σε αλλοιώσεις των χηλών.1,8 Πιθανότατα η εμφάνιση χωλότητας καθορίζεται τόσο από τη θέση της αλλοίωσης 6,9 όσο και από την έντασή της 10,7. Οι αλλοιώσεις των χηλών μπορεί να χρησιμεύσουν ως πιθανές πύλες εισόδου μικροοργανισμών που προκαλούν ανιούσες λοιμώξεις, οι οποίες μπορεί να εξαπλωθούν στο σώμα του ζώου, επηρεάζοντας τις αρθρώσεις και άλλους ιστούς, προκαλώντας καταπόνηση (stress) και πόνο. Ως εκ τούτου, οι μολυσμένες αλλοιώσεις των χηλών μπορεί να προκαλέσουν σοβαρή χωλότητα που θα μειώσει την όρεξη του ζώου και θα αυξήσει την ευαισθησία του, μέσω της μείωσης της δυνατότητας ανοσολογικής ανταπόκρισης, σε άλλα νοσήματα.11

Μία από τις σημαντικότερες αιτίες των τραυματισμών των χηλών είναι οι αψιμαχίες (μάλωμα) μεταξύ των χοιρομητέρων κατά την ανάμιξή τους σε ομάδες. Ακόμη και αφού εγκατασταθεί η ιεραρχία της ομάδας, οι χοιρομητέρες μπορεί να συνεχίσουν να μαλώνουν είτε γιατί δεν τους αρκεί ο χώρος σταβλισμού, είτε γιατί ανταγωνίζονται για την πρόσληψη τροφής είτε γιατί αισθάνονται ένα διαρκές αίσθημα πείνας λόγω του ότι σιτίζονται με ποσότητα τροφής μικρότερη από την όρεξή τους σε όλη τη διάρκεια της εγκυμοσύνης τους.12,13 Τα προηγούμενα χρόνια το μάλωμα μεταξύ των χοιρομητέρων ελέγχονταν με τη χρήση των ατομικών κλωβών ξηρής περιόδου. Ωστόσο, η οδηγία 2001/88/ΕΚ, που εφαρμόζεται από τον Ιανουάριο του 2013 και στα 25 κράτη μέλη της ΕΕ, υποχρεώνει τον ομαδικό σταβλισμό των χοιρομητέρων την περίοδο που αρχίζει από τέσσερις εβδομάδες μετά τη σπερματέγχυση μέχρι μία εβδομάδα πριν από την αναμενόμενη ημερομηνία τοκετού. Χωρίς αλλαγές στη διαχείριση των ζώων, είναι λογικό να αναμένεται ότι η σημασία των αλλοιώσεων των χηλών και της συσχετιζόμενης με αυτές χωλότητας για τη μακροζωία και την παραγωγικότητα των ομαδοποιημένων χοιρομητέρων θα αυξηθεί. 6,14

Σκοπός της μελέτης
Σε αυτή την εργασία, χαρακτηρίστηκαν οι αλλοιώσεις των χηλών, εκτιμήθηκε η συχνότητα και η έντασή τους, και διερευνήθηκε η σχέση τους με την ηλικία και τη συχνότητα εμφάνισης χωλότητας σε χοιρομητέρες τριών ελληνικών εκτροφών, κατά τους πρώτους έξι μήνες του 2013. Τα αποτελέσματα απεικονίζουν τη συχνότητα και ένταση των αλλοιώσεων των χηλών και της χωλότητας των χοιρομητέρων πριν την εφαρμογή του ομαδικού σταβλισμού στις εκτροφές.

Μέθοδοι μελέτης
Οι εκτροφές που μελετήθηκαν είχαν 330 (Α), 160 (Β) και 800 (Γ) χοιρομητέρες, αντίστοιχα, με γενετικό υλικό DanBred (Α, Β) και Hermitage (Γ). Για τη συμμετοχή στη μελέτη το μόνο κριτήριο ήταν η γραπτή συγκατάθεση των ιδιοκτητών. Δεν ήταν κριτήρια η υγιεινή κατάσταση των χηλών και η συχνότητα εμφάνισης κινητικών διαταραχών των χοιρομητέρων. Τα δεδομένα συλλέχθηκαν κατά το πρώτο εξάμηνο του 2013 (πριν την πλήρη συμμόρφωση των εκτροφών με τις απαιτήσεις ομαδικού σταβλισμού της Ευρωπαϊκής οδηγίας). Μετά την είσοδο των χοιρομητέρων στους κλωβούς γαλουχίας, οι χηλές τους εξετάστηκαν από τρεις εργαζόμενους, έναν από κάθε εκτροφή, που είχαν προηγουμένως κατάλληλα εκπαιδευθεί. Η ύπαρξη χωλότητας αξιολογήθηκε κατά την έξοδο των ζώων από τις εγκαταστάσεις γαλουχίας, διότι στην διαδικασία διαχείρισης των εκτροφών, αυτή ήταν η στιγμή κατά την οποία οι ιδιοκτήτες/διαχειριστές αποφάσιζαν για το εάν η χοιρομητέρα που απογαλακτίζονταν θα παρέμενε στην εκτροφή ή θα απομακρύνονταν συνυπολογίζοντας την παραγωγικότητα, την ηλικία και την ευρωστία του κινητικού της συστήματος. Η εκπαίδευση των εργαζομένων να αναγνωρίζουν και να βαθμολογούν την ένταση των αλλοιώσεων των χηλών έγινε αρχικά στο Τμήμα Κτηνιατρικής του Παν/μίου Θεσσαλίας, όπου εντοπίστηκαν, χαρακτηρίστηκαν και βαθμολογήθηκε η ένταση αντιπροσωπευτικών αλλοιώσεων χηλών που συλλέχθηκαν από τα σφαγεία. Η εκπαίδευση ταυτοποίησης και βαθμολόγησης της έντασης της χωλότητας έγινε με προβολή βίντεο χοιρομητέρων με κανονική βάδιση ή διαταραχές της βάδισης και της στάσης. Η εκπαίδευση επαναλήφθηκε εντός της κάθε εκτροφής. Για αναφορά, οι εργαζόμενοι ήταν εφοδιασμένοι με μια συλλογή από φωτογραφίες και το βίντεο του εκπαιδευτικού υλικού. Τα δεδομένα των αλλοιώσεων κάθε χοιρομητέρας καταγράφονταν σε ειδικά διαμορφωμένα φύλλα καταγραφής.
Τα εσωτερικά και εξωτερικά πλευρικά δάχτυλα του κάθε ποδιού εξετάστηκαν ξεχωριστά για αλλοιώσεις όταν οι χοιρομητέρες ήταν ξαπλωμένες (η κοιλιακή επιφάνεια) ή όρθιες (η ραχιαία επιφάνεια). Οι αλλοιώσεις που καταγράφηκαν αφορούσαν υπερκερατινοποιήσεις, διαβρώσεις ή ρωγμές των χηλών και υπερανάπτυξη των δακτύλων ή των επικουρικών χηλών. Συγκεκριμένα σε κάθε χηλή εξετάστηκαν πέντε ανατομικά τμήματα, το τακούνι (μαλακή κερατινοποιημένη επιδερμίδα στην κοιλιακή επιφάνεια της χηλής προς το οπίσθιο άκρο της, HL), η σόλα (σκληρή κερατινοποιημένη επιδερμίδα πρόσθια από το τακούνι στην κοιλιακή επιφάνεια της χηλής, συμπεριλαμβανομένου του κόμβου μεταξύ τακουνιού και σόλας, SL), η λευκή γραμμή (διασταύρωση μεταξύ σόλας και πρόσθιου τοιχώματος, WL), το πρόσθιο τοίχωμα (σκληρή κερατινοποιημένη επιδερμίδα στη ραχιαία επιφάνεια της χηλής, WA) και στεφάνη (διασταύρωση μεταξύ πρόσθιου τοιχώματος και δέρματος, CB) (Γράφημα 1).

Γράφημα 1. Τα ανατομικά μέρη της χηλής.



Το σύστημα βαθμολόγησης που εφαρμόστηκε βασίστηκε σε σύστημα που αναπτύχθηκε στην Ολλανδία και τις ΗΠΑ με ορισμένες τροποποιήσεις. Η βαθμολόγηση των αλλοιώσεων έγινε σε κλίμακα που κυμαίνονταν από 0 έως 2 όπου το 0 δόθηκε σε χηλές χωρίς αλλοιώσεις ή πολύ μικρές επιφανειακές ρωγμές της επιδερμίδας, το 1 σε σοβαρές αλλοιώσεις της επιδερμίδας που δεν είχαν όμως επεκταθεί στο χόριο (ιστός κάτω από την κερατινοποιημένη επιφάνεια) και το 2 σε σοβαρές αλλοιώσεις με βαθιές ρωγμές που είχαν επεκταθεί στο χόριο ή τον υποδόριο ιστό. Η υπερ-ανάπτυξη των δακτύλων (TL) και των επικουρικών χηλών (DCL) βαθμολογήθηκε με 0 όταν είχαν κανονικό μήκος, με 1 όταν υπήρχε αξιοσημείωτη υπερ-ανάπτυξη των δαχτύλων ή οι επικουρικές χηλές άγγιζαν το δάπεδο όταν το ζώο στεκόταν και με 2 όταν υπήρχε έκδηλη υπερ-ανάπτυξη με λυγισμένα ή σπασμένα δάχτυλα και επικουρικές χηλές (Εικόνα 1). Για τη στεφάνη, η βαθμολόγηση ήταν 0 όταν ήταν υγιής και 1 όταν υπήρχε οποιαδήποτε αλλοίωση (Εικόνα 2). Ο έλεγχος της ύπαρξης χωλότητας γίνονταν κατά την έξοδο των ζώων από τους θαλάμους τοκετών επισκοπώντας τον τρόπο βάδισής τους από εμπρός και πίσω, όταν περπατούσαν κατά μήκος ενός διαδρόμου 10 μέτρων, και τη δυσκολία τους να φέρουν βάρος σε ένα ή περισσότερα πόδια. Οι χοιρομητέρες που είχαν φυσιολογικό βάδισμα βαθμολογούνταν με 0, αυτές με βράχυνση του διασκελισμού, χωρίς σοβαρή δυσλειτουργία μετακίνησης και απροθυμία κίνησης, με μερική μόνο αδυναμία να φέρουν βάρος σε ένα πόδι βαθμολογούνταν με 1 ενώ εκείνες με σοβαρά προβλήματα κίνησης, απροθυμία μετακίνησης και πλήρη αδυναμία να φέρουν βάρος σε ένα ή περισσότερα πόδια βαθμολογούνταν με 2.

Εικόνα 1. Αξιολόγηση της έντασης των αλλοιώσεων στο τακούνι (HL), τη σόλα (SL), τη λευκή γραμμή (WL), καθώς και του μήκους των δακτύλων (TL) και των επικουρικών χηλών (DCL), σε μια κλίμακα από το 0 έως το 2.





Εικόνα 2. Αξιολόγηση της κατάστασης της στεφάνης (CB), σε μια κλίμακα από το 0 έως το 1.




Αποτελέσματα
Εξετάστηκαν 636 χοιρομητέρες, εκ των οποίων 125 ανήκαν στην εκτροφή Α, 125 στη Β, και 386 στη C. Το ποσοστό των χοιρομητέρων με τουλάχιστον μία αλλοίωση σε οποιοδήποτε πόδι ήταν πολύ υψηλό και παρόμοιο μεταξύ των εκτροφών: 121/125 (96,8%), 123/125 (98,4%) και 377/386 (97,6%) στις εκτροφές Α, Β και C αντίστοιχα. Το ποσοστό των χοιρομητέρων με τουλάχιστον μία αλλοίωση στα μπροστινά πόδια 338/386 (87,5%) ήταν χαμηλότερο (p <.001) από εκείνο των χοιρομητέρων με τουλάχιστον μία αλλοίωση στα πίσω πόδια 378/386 (97,9%) στην εκτροφή C, ενώ δεν διέφερε στις δύο άλλες εκτροφές. Στην εκτροφή Α, οι πιο συχνές αλλοιώσεις ήταν TL 115/125 (92%) και DCL 114/125 (91,2%), στη Β ήταν HL 112/125 (89,6%) και TL 96/125 (76,8 %), και στη C ήταν HL 362/386 (93,8%) και DCL 322/386 (83,4%). Οι λιγότερο συχνές αλλοιώσεις ήταν CB: 21/125 (16,8%), 12/125 (9,6%) και 63/386 (16,2%) χοιρομητέρες με την αλλοίωση στην εκτροφή Α, Β και C, αντίστοιχα. Στην εκτροφή Α οι αλλοιώσεις με την υψηλότερη συνολική βαθμολογία ήταν TL και DCL, στη Β ήταν HL, TL και DCL, ενώ στη C ήταν HL και DCL (Πίνακας 1).

Πίνακας 1. Συχνότητα χοιρομητέρων (%) με τουλάχιστον μία αλλοίωση και διάμεσος τιμή (εύρος) της συνολικής βαθμολόγησης της έντασης των αλλοιώσεων, ανά ανατομικό τμήμα των χηλών, σε 636 χοιρομητέρες 3 ελληνικών εκτροφών.
Εκτροφή Ανατομικό τμήμα της χηλής
Σόλα Τακούνι Λευκή γραμμή Πρόσθιο τοίχωμα Στεφάνη Υπερ-ανάπτυξη δακτύλου Υπερ-ανάπτυξη επικουρικών χηλών
Συχνότητα A 55/125 (44%) 65/125 (52%) 58/125 (46.4%) 67/125 (53.6%) 21/125 (16.8%) 115/125 (92%) 114/125 (91.2%)
B 70/125 (56%) 112/125 (89.6%) 24/125 (19.2%) 84/125 (67.2%) 12/125 (9.6%) 96/125 (76.8%) 83/125 (66.4%)
C 207/386 (53.6%) 362/386 (93.8%) 148/386 (38.34%) 212/386 (54.9%) 63/386 (16.2%) 162/386 (41.9%) 322/386 (83.4%)
Διάμεσος τιμή A 0 (0-13) 1 (0-12) 0 (0-8) 1 (0-11) 0 (0-8) 4 (0-14) 3 (0-15)
B 1 (0-7) 2 (0-10) 0 (0-6) 1 (0-4) 0 (0-3) 2 (0-7) 2 (0-9)
C 1 (0-12) 7 (0-10) 0 (0-11) 1 (0-10) 0 (0-5) 0 (0-10) 5 (0-16)

Γενικά, με εξαίρεση την υπερ-ανάπτυξη των δακτύλων (TL) στην εκτροφή Α, οι μέσες βαθμολογίες των παραπάνω συχνότερων αλλοιώσεων ήταν υψηλότερες (p <.02) στα πίσω από τα μπροστινά πόδια. Μεταξύ των εκτροφών υπήρχε διακύμανση τόσο ως προς τη συχνότητα εμφάνισης όσο και ως προς την ένταση των παραπάνω αλλοιώσεων. Οι αλλοιώσεις HL ήταν σπανιότερες (p <.001) στην εκτροφή Α από ότι στις Β και C. Μεταξύ των τελευταίων, η συχνότητα HL δεν διέφερε (p = .10). Επίσης, η μέση ένταση των αλλοιώσεων HL διέφερε (p <.001) μεταξύ των εκτροφών, ήταν χαμηλότερη στην Α και υψηλότερη στη C. Όσον αφορά TL, τόσο η συχνότητα όσο και η ένταση των αλλοιώσεων διέφεραν (p < .001) μεταξύ των κοπαδιών. Ήταν πιο συχνή και σοβαρή στην Α και λιγότερο συχνή και σοβαρή στη C. Ομοίως, όσον αφορά DCL, η συχνότητα και η σοβαρότητα διέφεραν (p <.001) μεταξύ των τριών εκτροφών. Ήταν πιο συχνή στην Α και πιο σοβαρή στη C ενώ είχε τη μικρότερη συχνότητα/ένταση στη Β. Σε όλες τις εκτροφές, για τις προαναφερθείσες τρεις συχνότερες αλλοιώσεις, HL, DCL και TL, η ένταση των αλλοιώσεων αυξάνονταν με την αύξηση της ηλικίας των χοιρομητέρων. Τέλος, υπήρχε συσχετισμός μεταξύ της ύπαρξης χωλότητας και αλλοιώσεων πέντε ανατομικών στοιχείων των χηλών. Συγκεκριμένα, η πιθανότητα και η ένταση της χωλότητας συσχετίζονταν με την ύπαρξη και την ένταση αλλοιώσεων TL, DCL, WA, WL και SL.

Συζήτηση
Σχεδόν κάθε χοιρομητέρα που εξετάστηκε στις εκτροφές που συμμετείχαν στη μελέτη είχε τουλάχιστον μία αλλοίωση στις χηλές. Οι πιο συχνές και σοβαρές αλλοιώσεις ήταν στο τακούνι και τα υπερ-αναπτυγμένα δάχτυλα και επικουρικές χηλές. Επίσης υπήρχε θετική συσχέτιση μεταξύ της ηλικίας των χοιρομητέρων και της έντασης των αλλοιώσεων των χηλών. Ο μέσος ρυθμός αύξησης των χηλών πρόσφατα υπολογίστηκε σε 6,3 mm και ο μέσος ρυθμός φθοράς σε 5,1 mm ανά μήνα.15 Επομένως η υπερ-ανάπτυξη των δακτύλων συμβαίνει φυσιολογικά σε συνάρτηση με την αύξηση της ηλικίας και ίσως επιβαρύνεται όταν δεν παρέχεται στις χοιρομητέρες αρκετός χώρος για άσκηση.
Σε γενικές γραμμές η χωλότητα θεωρείται πολύ-παραγοντικό φαινόμενο που εξαρτάται από την επιρροή διαφόρων λοιμωδών και μη λοιμωδών παραγόντων σε διάφορους ιστούς και ανατομικά στοιχεία του ζώου.16 Υπάρχουν ενδείξεις ότι ορισμένοι τύποι αλλοιώσεων των χηλών προκαλούν όχι μόνο χωλότητα αλλά και μειωμένη αναπαραγωγική ικανότητα.7,14 Η σύνδεση μεταξύ αλλοιώσεων των χηλών και χωλότητας πιστεύεται ότι εξαρτάται από το αίσθημα του πόνου.17 Παρόμοιες με τη δική μας προηγούμενες μελέτες, είτε απέτυχαν να δείξουν σημαντική συσχέτιση 18 είτε εντόπισαν λίγες μόνο αλλοιώσεις (στη λευκή γραμμή και την υπερανάπτυξη των δαχτύλων) να συσχετίζονται με χωλότητα.6,19,20 Στη μελέτη αυτή βρήκαμε ότι η ένταση της χωλότητας ήταν η κοινή συνισταμένη αλλοιώσεων σε 5 διαφορετικά ανατομικά στοιχεία των χηλών. Επιπλέον, η ταυτόχρονη παρουσία των αλλοιώσεων σε περισσότερα από ένα ανατομικά στοιχεία των χηλών και πόδια είχε πολλαπλασιαστική επίδραση στην πιθανότητα χωλότητας. Είναι κατανοητό ότι οι αλλοιώσεις της λευκής γραμμής και της σόλας μπορούν να επηρεάσουν τη δυνατότητα βάδισης των χοιρομητέρων.21 Εφόσον η λευκή γραμμή είναι η διασταύρωση μεταξύ του κερατινοποιημένου επιθηλίου της σόλας και του πρόσθιου τοιχώματος της χηλής, οι αλλοιώσεις της μπορεί να διευκολύνουν την εισβολή βακτηρίων στο χόριο, προκαλώντας φλεγμονή και πόνο. Σύμφωνα με την εμπειρία που αποκτήσαμε στην έρευνα αυτή, οι αλλοιώσεις της λευκής γραμμής συχνά συνοδεύονταν από αλλοιώσεις στη σόλα της χηλής, μια και τα δύο ανατομικά στοιχεία εφάπτονται. Η διαταραχή κίνησης εξαιτίας των υπερ-αναπτυγμένων δαχτύλων των πίσω ποδιών διεθνώς περιγράφεται με τον όρο «βάδισμα χήνας».20 Η υπερ-ανάπτυξη των δαχτύλων και των επικουρικών χηλών μπορεί να είναι η αιτία πρόωρης απομάκρυνσης των χοιρομητέρων. Όταν χοιρομητέρες που σταβλίζονται σε σχαρωτά δάπεδα έχουν υπερ-αναπτυγμένα δάχτυλα και επικουρικές χηλές αυτά μπορεί να εγκλωβιστούν μεταξύ των διαστημάτων του δαπέδου. Στην προσπάθεια που το ζώο καταβάλει να μετακινηθεί μπορεί να ραγίσουν ή να σπάσουν εντελώς. Επιπλέον, οι υπερ-αναπτυγμένες επικουρικές χηλές μπορεί να λυγίσουν και να προεκταθούν κάτω από το τακούνι που σε κάθε βήμα τραυματίζεται. Έτσι, βακτήρια μπορεί να εισέλθουν στο χόριο και να προκαλέσουν μόλυνση και πόνο.

Η γενίκευση αυτών των ευρημάτων σε όλες τις ελληνικές εκτροφές είναι επικίνδυνη, δεδομένου ότι τα στοιχεία προέρχονται από τρεις μόνο εκτροφές. Όταν όμως συνδυάζονται με εκείνα άλλων μελετών τονίζουν την ανάγκη γενικής βελτίωσης της υγείας των χηλών. Αν και οι συνθήκες σταβλισμού και διαχείρισης των ζώων είναι σημαντικότατες άμεσες αιτίες για την ανάπτυξη των αλλοιώσεων των χηλών και της συσχετιζόμενης χωλότητας, 18 η διατροφή των ζώων με συγκεκριμένα ιχνοστοιχεία μπορεί να επιδρά ως προδιαθεσικός παράγοντας, διότι τα ιχνοστοιχεία αυτά είναι ζωτικής σημασίας για την ανάπτυξη της δομής και ακεραιότητας των ανατομικών στοιχείων των ποδιών. Η διατροφή με χηλικές ενώσεις ορισμένων μετάλλων μπορεί να βελτιώσει την ποιότητα των χηλών και να μειώσει την ευαισθησία τους σε διάφορους χημικούς, φυσικούς ή μικροβιακούς παράγοντες.22 Επιπλέον, ειδικά για τις υπεραναπτυγμένες επικουρικές χηλές που μεγαλώνουν μαζί με τα δάχτυλα αλλά φυσιολογικά δεν αγγίζουν το έδαφος για να φθαρούν κατά τη βάδιση, πρέπει να εφαρμόζεται τακτικός περιορισμός του μήκους τους.23 Οι παραπάνω παρεμβάσεις είναι πιθανότατα κάποιες από τις αλλαγές στη διαχείριση που θα βοηθήσουν τη μετάβαση από τον ατομικό στον ομαδικό σταβλισμό των εγκύων χοιρομητέρων χωρίς μείωση της παραγωγικότητας.

Βιβλιογραφία

1. Dewey CE, Friendship RM, Wilson MR. Clinical and postmortem examination of sows culled for lameness. Can Vet J. 1993;34:555–556.

2. Welfare Quality ® (2009): Welfare Quality Assessment Protocol for Pigs (sows and piglets, growing and finishing pigs). Welfare Quality Consortium, Lelystad. The Netherlands. 122p.

3. Anil SS, Anil L, Deen J. Evaluation of patterns of removal and associations among culling because of lameness and sow productivity traits in swine breeding herds. J A Vet Med Assoc. 2005;226:956−961.

4. D’Allaire S, Stein TE, Leman D. Culling patterns in selected Minnesota swine breeding herds. Can J Vet Res. 1987;51:506–512.

5. Engblom L, Lundeheim N, Dalin AM, Andersson K. Sow removal in Swedish commercial herds. Livest Sci. 2007;106:76–86.

6. Anil SS, Anil L, Deen J, Baidoo SK, Walker RD. Factors associated with claw lesions in gestating sows. J Swine Health Prod. 2007;15:78–83.

7. Pluym L, Nuffel AVan, Dewulf J, Cools A, Vangroenweghe F, Hoorebeke S Van, Maes D. Prevalence and risk factors of claw lesions and lameness in pregnant sows in two types of group housing. Vet Med-Czech. 2011;56:101–109.

8. Kirk RK, Svensmark B, Ellegaard LP, Jensen HE. Locomotive disorders associated with sow mortality in Danish pig herds. J Vet Med. 2005;52:423–428.

9. Anil SS, Anil L, Deen J. Analysis of periparturient risk factors affecting sow longevity in breeding herds. Can J Anim Sci. 2008;88:381–389.

10. Gjein H, Larssen RB. The effect of claw lesions and claw infections on lameness in loose housing of pregnant sows. Acta Vet Scand. 1995;36:451–459.

11. Heinonen M, Peltoniemi O, Valros A. Impact of lameness and claw lesions in sows on welfare, health and production. Livest Sci. 2013;156:2–9.

12. Anil L, Bhend KMG, Baidoo SK, Morrison R, Deen J. Comparison of injuries in sows housed in gestation stalls versus group pens with electronic sow feeders. J Am Vet Med Assoc. 2003;223:1334−1338.

13. Scott K, Binnendijk GP, Edwards SA, Guy JH, Kiezebrink MC, Vermeer HM. Preliminary evaluation of a prototype welfare monitoring system for sows and piglets (Welfare Quality® project). Anim Welfare. 2009;18:441–449.

14. Fitzgerald RF, Stalder KJ, Karriker LA, Sadler LJ, Hill HT, Kaisand J, Johnson A K. The effect of hoof abnormalities on sow behavior and performance. Livest Sci. 2012;145:230–238.

15. Amstel S Van. Claw horn growth and wear rates, toe length, and claw size in commercial pigs: A pilot study. J Swine Health Prod. 2010;18:239–243.

16. Nalon E, Conte S, Maes D, Tuyttens FAM, Devillers N. Assessment of lameness and claw lesions in sows. Livest Sci. 2013;156:10–23.

17. Bonde M, Rousing T, Badsberg JH, Sørensen JT. Associations between lying-down behavior problems and body condition, limb disorders and skin lesions of lactating sows housed in farrowing crates in commercial sow herds. Livest Prod Sci. 2004;87:179–187.

18. Kroneman A, Vellenga L, van dW Vermeer HM. Field research on veterinary problems in group-housed sows-a survey of lameness. J Vet Med. 1993;A40:704−712.

19. Hulten F, Lundeheim N, Dalin AM, Einarsson S. A field-study on group housing of lactating sows with special reference to sow health at weaning. Acta Vet Scand. 1995;36:201–212.

20. Jorgensen B. Osteochondrosis/osteoarthrosis and claw disorders in sows, associated with leg weakness. Acta Vet Scand. 2000;41:123–138.

21. Grégoire J, Bergeron R, D’Allaire S, Meunier-Salaün MC, Devillers N. Assessment of lameness in sows using gait, footprints, postural behavior and foot lesion analysis. Animal. 2013;7:1163–1173.

22. Tomlinson DJ, Mülling CH, Fakler TM. Invited review: formation of keratins in the bovine claw: roles of hormones, minerals, and vitamins in functional claw integrit. J Dairy Sci. 2004;87:797–809.

23. Zinpro® Feet First. Functional Sow Claw Trimming. Available at: http://www.zinpro.com/lameness/swine/claw-trimming. Accessed 2 March, 2013.